PASAŻERKA

Andrzej Munk

Poland, 1963

MATERIAŁ POMOCNICZY DLA NAUCZYCIELA

DETALE

Zjawisko Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych

GATUNKI

Człowieczeństwo
Ludzkie zachowania w sytacjach ekstremalnych
Odpowiedzialność za podejmowane wybory

FILM

ZAGADNIENIA NA ETYKĘ:

W literaturze i sztuce temat obozów koncentracyjnych najczęściej podejmowany był z uwzględnieniem perspektywy ofiary. Kacet w takim ujęciu stawał się miejscem, w którym niewinny człowiek narażony był na psychiczne i fizyczne dręczenie przez działające z poruczenia totalitarnego sytemu i w imię wypaczonych przezeń wartości zwyrodniałe . Jednym z pierwszych tekstów artystycznym posługujących się odmienną perspektywą narracyjną jest właśnie Pasażerka Zofii Posmysz. Film przedstawia obozową rzeczywistość oczami kogoś, kto w tamtej przestrzeni miał władzę, kogoś kto z perspektywy czasu uznany być powinien za oprawcę. Pasażerka przełamała swoiste tabu literatury martyrologicznej. Jest studium moralnego pojedynku między katem i ofiarą, a także próbą zmierzenia się z własną niechlubną przeszłością. Film podejmuje kwestię winy, kary, możliwości rozgrzeszenia.

Recenzje

Pasażerka wzbudziła ogromne zainteresowanie na festiwalu w Cannes w 1964 roku i jest chyba najbardziej znanym za granicą filmem Munka. Zdecydowała zapewne waga tematu, ale i zaskakujące ujęcie, uniwersalność opowieści, która daleko odchodzi od prostej relacji historycznej na temat obozów koncentracyjnych ku wnikliwej analizie psychologicznej relacji między esesmanką i więźniarką.
K. Winiewicz,
Wspomnienia o Andrzeju Munku [w:] Andrzej Munk ,
praca zbiorowa pod red. A.Jackiewicza,
Warszawa 1964

Munk przygotowywał się do tego filmu niezwykle starannie. Zbierał materiały, dokumenty, zapoznał się z możliwie dostępnymi źródłami, nie rozstawał się z pamiętnikiem Rudolfa Hoessa, byłego komendanta obozu w Oświęcimiu. Z drugiej strony zdawał sobie sprawę, jak niesłychanie trudno udźwignąć w sposób artystyczny tak ciężki gatunkowo problem polityczny, filozoficzny i etyczny, jak wielką przyjmuje na siebie odpowiedzialność. Pracował nad scenariuszem kilka miesięcy, do końca nie był w pełni z niego zadowolony.

Wiktor Woroszylski,
„Nad »Pasażerką«”, „Film”, 1963, nr 38.
Munk nakręcił 1700 metrów oświęcimskiej retrospekcji (całość) i paręset metrów współczesnej ramy (fragmenty). Oświęcim, nakręcony przez Munka, przerósł scenopis, nie odchodząc od niego, jeśli chodzi o akcję, ale poprzez swą wizualność, niemal namacalność, poprzez intensywny realizm drugiego planu i doskonałe aktorstwo głównych postaci, stwarzając nowy wymiar tej części filmu. Sceny współczesne (statek) do wymiaru tego nie dorastają. Być może winę ponosi ich fragmentaryczność, nie wykończenie.
Konrad Eberhardt, Przeciw niepamięci, „Film”, 1963, nr 40.
Wielkość »Pasażerki« polega na tym, że oświęcimskiego oprawcę rodzaju żeńskiego, podwładnego innych oprawców, ukazuje nam w wymiarze ludzkim, dostępnym naszym pojęciom. Pozwala to zaobserwować tym dokładniej, jak zbrodnia lęgnie się tutaj pośród uczuć w zasadzie właściwym wszystkim ludziom, nieomal graniczy z dobrymi uczynkami. To
ważne.
Cytat z wypowiedzi prof. Tadeusza Lubelskiego
za: Zofia Magdziak, Mija 50 lat od premiery filmu „Pasażerka”
Źródło: http://www.rp.pl/artykul/1049575-Mija-50-lat-od-premiery-filmu–Pasazerka-.html#ap-1

Jean-Luc Godard, który w swoich „Historiach kina” poświęcił „Pasażerce” więcej miejsca, niż któremukolwiek innemu filmowi polskiemu, powiedział kiedyś, że to jest najlepszy film o wojnie, jaki kiedykolwiek zrealizowano, właśnie dlatego, że pozostał kaleki i niedopełniony, a nie gładki i elegancki.

Prof. Ewelina Nurczyńska-Fidelska,
Tajemnice niedokończonego arcydzieła,
Źródło: http://www.edukacjafilmowa.pl/materialy-edukacyjne/teksty-jubileuszowe/item/1727-tajemnice-nieuko%C5%84czonego-arcydzie%C5%82a

…..ascetyczna wizja obozowej rzeczywistości. Wybrane z ogromu jej straszliwych realiów obrazy stanowią wyciszone tło jednostkowego dramatu. Druty, baraki, rampa, krematorium, długie szeregi więźniarek, stosy rzeczy i przedmiotów przez nie porządkowanych wykreślają granice owego modelowego, totalitarnego państwa, mówią o jego strukturze i organizacji, o systemie funkcjonowania. W pewnym momencie przestają jednak być tłem owego jednostkowego dramatu, a stają się autonomicznym materiałem dowodu i argumentacji.
…Normalność zbrodniarza tworzy drugą płaszczyznę tego oskarżenia. „Zwyczajności” Lizy szuka Munk nie tylko w mechanizmie świata, którego była cząstką. Szuka jej w psychologicznych determinantach ludzkiego postępowania, a więc w tym, co mogło stanowić ludzki wymiar „nieludzkiego świata”.
by

DZIAŁANIA EDUKACYJNE

OGÓLNIE O FILMIE

European Films For Innovative Audience / Designed by Freelance Creative