Człowiek z marmuru
Andrzej Wajda
Polski, 1977
DZIAŁANIA EDUKACYJNE
OGÓLNA DYSKUSJA
GŁÓWNE TEMATY FILMU : Historia okersu stalinizmu w Polsce, Odbudowa Warszawy i Polski po II Wojnie Światowej
DRUGOPLANOWE TEMATY FILMU : Człowiek w machinie historii, Etyka dziennikarzy w systemie totalitarnym
1. Jakie znaczenie ma tytuł filmu/ jak można go interpretować?
2. Do jakich istotnych wydarzeń z historii polski nawiązuje film, jakie zapowiada?
3. Jaką funkcję pełni połączenie materiałów dokumentalnych i fabularnych. Czy w związku z powyższym mamy do czynienia z dwoma portretami Birkuta?
4. Człowiek z marmuru jako portret społeczeństwa czasów stalinizmu.
5. Bojownicy, buntownicy, manipulatorzy, konformiści – postawy obywateli w czasach łamania moralnych kręgosłupów.
EKSTRAKTY FILMOWE
Stracone złudzenia
Na planie filmowym
ĆWICZENIE 1
Czemu służy zabieg wprowadzenia „filmu w filmie”?
Czego dowiadujemy się o Burskim jako artyście i człowieku?
czy kamera faktycznie jest – jak mówi Burski – „jedynie takim narzędziem, które rejestruje to co widzi”/ zastanów się nad istota dokumentalizmu w czasach zideologizowanych.
jakie elementy konwencji socrealistycznej wykorzystano?
Czy Mateusz Birkut czuje się bohaterem?
ĆWICZENIE 2
W jakiej kondycji psychicznej i fizycznej jest Birkut na zebraniu ZMP (Związek Młodzieży Polskiej)? Jak przejawia się to w jego zachowaniu i wyglądzie?
Jaką funkcję we wskazanym fragmencie pełni dźwięk i cisza? Zinterpretuj wyłączenie mikrofonu oraz zainicjowanie śpiewania patriotycznej pieśni przez członków zarządu organizacji?
jakie środki warsztatowe wykorzystuje Wajda dla zbudowania dramatyzmu sceny?jak przebiega wyjście Birkuta ze świetlicy? Jak reżyser komponuje ujęcia? Zwróć uwagę na usytuowanie bohatera w kadrze i kierunek jego przemieszczania się?
Czego symbolem są wyprowadzka z mieszkania i usuwanie plakatu Birkuta?
ĆWICZENIE 3
HISTORIA POLSKI w XX WIEKU
okres stalinizmu w Polsce i fenomen przodowników pracy;
charakterystyka realiów życia gospodarczego i społecznego PRL-u;
etos robotnika
Stalinizm w Polsce (1948-1955)
Do roku 1948 następowały stopniowe zmiany upodabniające polski system społeczny i gospodarczy do modelu radzieckiego. Zachowano pozory wielopartyjności, jednak wkrótce to Polska Zjednoczona Partia Robotnicza realnie decydowała o państwie. Państwo zaczęło przybierać formę totalitarną. Model państwa totalitarnego, dzięki imperialnej potędze ZSRR, miał obowiązywać powszechnie. Kult wodza realizowany był poprzez wyniesienie na piedestał I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR Bolesława Bieruta – 4 lutego 1947 roku na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego został on wybrany Prezydentem Rzeczpospolitej Polskiej. Struktury partyjne kontrolowały całokształt spraw administracyjnych. Dodatkowo pieczę nad
sytuacją wewnętrzną Polski miały radzieckie służby NKWD, a także generałowie i stacjonujące na terenie „suwerennego kraju” rosyjskie wojsko. Ważne było także utrzymywanie społeczeństwa w świadomości ciągłego zagrożenia – czy to zewnętrznego („agresywny imperializm”), czy wewnętrznego.
Źródło: http://historia-polski.klp.pl/a-6271.html
ZAGADNIENIA ETYCZNE:
stosunek totalitarnego państwa do obywatela
dialektyka historii, fałsz idei zostaje obnażony przez pokazanie indywidualnych losów ludzkich
konformizm i nonkonformizm – dwie postawy wobec rzeczywistości społeczno-politycznej
ZAGADNIENIA Z WIEDZY O MEDIACH :
Kreowanie postaci idola w mediach
filmowiec propagandzista kreuje komunistycznego idola, zamienia go w żywy posąg, który następnie zostanie wyrzucony na śmietnik. Praca Agnieszki robiącej film o Birkucie jest próbą odczarowania losów bohatera, odczynienia zła
Narracja i struktura
Wajda buduje złożoną strukturęnarracyjną stosując technikę „filmu w filmie. Wykorzystuje materiały z autentycznych kronik
filmowych z lat pięćdziesiątych, a „podrabiając” te kroniki umiejętnie odtwarza styl socjalistycznej propagandy, parodiując go jednocześnie.
FILM HISTORY
MIEJSCE TEGO FILMU W HISTORII KINA :
„Człowiek z marmuru” rodził się w bólach. Trzeba było wielu starań i zabiegów, by przekonać urzędników i dyrektorów od kultury, że ten film nie będzie oskarżeniem komunistycznego państwa. Czy nie był? Był i to na tyle celnym i dotkliwym, że wywołał popłoch. Dzieło Wajdy przeznaczono do ograniczonej dystrybucji, co – miast zmniejszyć – zwiększyło jego rezonans i popularność. Utwór, będący mistrzowskim połączeniem niekłamanego artyzmu z otwartą krytyką kłamstwa, przemocy i zniewolenia, miał w sobie niezwykłą siłę oddziaływania. Stał się też wielkim wydarzeniem, nie tylko kulturalnym. Oficjalne media próbowały wypaczyć jego sens. Pisano i mówiono, że „Człowiek z marmuru” jest li tylko pożytecznym głosem w konstruktywnej, socjalistycznej dyskusji, dotyczącej – potępionego już przez partię – „okresu błędów i wypaczeń”. „Wola partii” jednak i tym razem rozminęła się z „wolą narodu”. Dramatyczne losy Mateusza Birkuta widzowie słusznie odczytali jako metaforę zmagań jednostki z totalitaryzmem. „Walka Birkuta o prawdę nie skończyła się przecież w latach pięćdziesiątych” – zdawał się mówić za pośrednictwem swego filmu Wajda – „trwa ona także dziś, czego dowodem jest choćby rozpaczliwa szamotanina Agnieszki z telewizyjną nomenklaturą”. Na sukces „Człowieka z marmuru” złożyły się talent i praca wielu ludzi, zwłaszcza reżysera i odtwórców głównych ról. Porywającą kreację Mateusza Birkuta stworzył młody aktor krakowskiego Starego Teatru Jerzy Radziwiłowicz, znany wcześniej z zaledwie dwu większych ról filmowych. Absolutną debiutantką na ekranie była natomiast ekspresyjna Krystyna Janda (Agnieszka) – dwudziestopięcioletnia wówczas aktorka warszawskiego Teatru Ateneum. Uwagę krytyki zwróciła też konstrukcja dzieła Wajdy. Jest ono bowiem nie tylko pasjonującą opowieścią o człowieku zniszczonym przez historię, lecz także skrupulatnym zapisem powstawania filmu. Niełatwej często drogi twórcy, na której piętrzą się niezliczone przeszkody w postaci braku pieniędzy, złej woli decydentów, problemów technicznych. Dziś „Człowiek z marmuru” jest już klasykiem i legendą. Mimo to wciąż ogląda się go z zainteresowaniem, nie ustępującym „kinu akcji”.
Źródło: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=12435
Pierwszą próbę realizacji filmu podjęto na początku lat 60. XX w., jednak została ona wówczas zablokowana przez władze. Człowiek z marmuru powstał w okresie granicznym. Rok 1976 nie był jeszcze czasem otwartego buntu przeciw władzy reżimu, ale wraz z powstaniem opozycji demokratycznej oraz wydawniczego drugiego obiegu wyraźnie widoczna była już potrzeba krytycznego spojrzenia na polską historię.
Film Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru to jeden z najważniejszych polskich filmów politycznych z tzw. nurtu rozrachunkowego, demaskującego fałsz i propagandę komunistycznej władzy. Przypisuje mu się również zainicjowanie kina moralnego niepokoju. Film pojawił się na ekranach kin w gorącym okresie historycznym i niejako antycypował wydarzenia z sierpnia 1980 roku, przedstawione następnie w sequelu pt. Człowiek z żelaza, również autorstwa Amdrzeja Wajdy.
Człowiek z marmuru jest najważniejszym filmem z obecnego w polskim kinie, w latach 1976-1981, nurtu Kina Moralnego Niepokoju. Filmy tego nurtu podejmowały tematykę współczesną, stosując realistyczną metodę opisu świata. Były elementem przełomu, widocznego w polskiej kulturze po roku 1976, przyczyniającego się – poprzez próby ukazania mechanizmów istniejącego systemu „realnego socjalizmu” i skutków wpływu tej ideologii na człowieka – do przeobrażenia zbiorowej świadomości Polaków.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C5%82owiek_z_marmuru
Propozycje Scenariuszy Lekcji
Krok 1
Podziel uczniów na trzy grupy. Każda z grup ma za zadanie prześledzić ewolucję jednego z bohaterów w filmu: Agnieszki, Masteusza Birkuta. Uczniowie na tym etapie nazywają poszczególne fazy życia bohaterów np.
Mateusz: okres naiwności, okres idealizmu, okres rozczarowania, okres buntu itp.
Krok 2
Wskaż, które sceny z filmu stanowią ilustrację odpowiednich okresów życia bohaterów. Np. Mateusz Birkut – okres idealizmu – sceny: bicie rekordu, jeżdżenie z pokazami po Polsce
Krok 3
Poproś obie grupy , aby porównały ewolucję i proces dojrzewania bohaterów. Na jakim etapie jest Agnieszka ? Czy jej losy są podobne do losów Mateusza. Wspólnie zinterpretujcie ostatnią scenę filmu (Agnieszka z synem Mateusza idą korytarzem budynku telewizji).