Ο άνθρωπος από μάρμαρο
Andrzej Wajda
Πολωνία, 1977
ΓΕΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
Ο Άνθρωπος από μάρμαρο (Człowiek z marmuru) του Αντρέι Βάιντα θεωρείται πλέον μία τις πιο σημαντικές ταινίες που έγιναν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Η ταινία, που κυκλοφόρησε σε μια εποχή που η λογοκρισία έλεγχε όλα τα μέσα ενημέρωσης, ασκεί κριτική στο σύστημα εκ των ένδον. Η Αγκνιέσκα, μια φοιτήτρια μιας σχολής κινηματογράφου, θέλει να κάνει μια τηλεοπτική ταινία για έναν περίφημο εργάτη της δεκαετίας του ‘50, τον Ματέους Μπίρκουτ, έναν χτίστη που δούλευε με τούβλα στην περιοχή Νόβα Χούτα της Κρακοβίας, που έσπασε όλα τα ρεκόρ όταν με μια ομάδα πέντε ανθρώπων πέρασε 30.000 τούβλα σε οχτώ ώρες.
Μέσα από συνομιλίες με ανθρώπους που γνώριζαν τον ίδιο τον Μπίρκουτ και μέσα από υλικό αρχείου, η Αγκνιέσκα ανακαλύπτει την αλήθεια, τόσο για τον ήρωα της εποχής όσο και για την ίδια την εποχή, αλλά και τελικά και για τον ίδιο της τον εαυτό. Η ταινία, που γυρίστηκε το 1976, δεν μπορούσε να μιλήσει ανοιχτά για κάποια πράγματα, αλλά το κοινό που την παρακολούθησε κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στα ναυπηγεία του Γκντάνσκ κατάλαβε ξεκάθαρα πως ο Ματέους Μπίρκουτ κατά πάσα πιθανότητα πέθανε στην ακτή κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων του 1970, όταν ο στρατός έλαβε εντολή να ανοίξουν πυρ κατά των εργατών που πάλευαν ν’ αλλάξουν την κατάσταση στη χώρα τους.
(πηγή: http://culture.pl/en/work/man-of-marble-andrzej-wajda)
THE DIRECTOR
Ο Αντρέι Βάιντα ήταν σκηνοθέτης του κινηματογράφου και του θεάτρου, σεναριογράφος και σκηνογράφος. Γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1926 στο Σουβάλκι. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός στον Πολωνικό Στρατό. Μεγάλωσε στο Σουβάλκι και αργότερα στο Ράντομ, όπου σπούδασε σε μια ιδιωτική σχολή ζωγραφικής. Παράλληλα, εργάστηκε για τον σιδηρόδρομο ως αποθηκάριος, θυρωρός, βαρελοποιός, μεταλλουργός, και τελικά ως σχεδιαστής. Μετά τον πόλεμο, σπούδασε ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Κρακοβίας (1946-50), και στη συνέχεια σκηνοθεσία στην Ανωτέρα Κινηματογραφική Σχολή του Βουτζ (αποφοίτησε το 1960).
Το 1956 ο Βάιντα γύρισε μια ταινία με τον τίτλο Υπόνομος (Kanał), που αποδείχτηκε σημείο καμπής στην καριέρα του και σήμερα θεωρείται ένα πρωτοποριακό έργο που έδωσε ώθηση στη λεγόμενη «πολωνική σχολή» στον κινηματογράφο. Το 1958, ο Βάιντα σκηνοθέτησε το Στάχτες και διαμάντια (Popiół i diament), μια ταινία που οπωσδήποτε τον καθιέρωσε ως έναν εξαιρετικό σκηνοθέτη, κάτι που αποδείχτηκε και στις επόμενες δουλειές του. Το διάστημα 1972-83 ήταν ο μάνατζερ της κινηματογραφικής ομάδας «X» και το διάστημα 1978-83 διατέλεσε πρόεδρος της Πολωνικής Ένωσης Κινηματογράφου, που αργότερα του απένειμε τον τίτλο του επίτιμου Προέδρου. Το 1977 έγινε επίτιμο μέλος της Ένωσης Πολωνών Καλλιτεχνών και Σχεδιαστών, ενώ το 1989 έγινε μέλος της Ένωσης Διευθυντών Φωτογραφίας. Επίσης, ήταν μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών και του παραρτήματος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, όπως και επίτιμο μέλος των βραβείων BAFTA. Ως θεατρικός σκηνοθέτης, ο Βάιντα υπήρξε για χρόνια αναμεμειγμένος στην καλλιτεχνική κίνηση του Παλιού Θεάτρου της Κρακοβίας (κατά την περίοδο 1962-98). Από το 1989 μέχρι το 1990 διατέλεσε σκηνοθέτης του Δημοφιλούς Θεάτρου της Βαρσοβίας (Teatr Powszechny). Επίσης, ήταν ο εμπνευστής και ιδρυτής του Κέντρου Ιαπωνικών Τεχνών και Τεχνολογίας της Κρακοβίας, που εγκαινιάστηκε το 1994. Κατά την περίοδο 1981-89, ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής της «Αλληλεγγύης» και συνέπραξε με τον Λεχ Βαλέσα. Το 1988 έγινε ο επικεφαλής του Συμβουλίου για την Κουλτούρα και τα Μίντια της Επιτροπής των Πολιτών, και πάλι σε συνεργασία με τον Λεχ Βαλέσα. Από το 1989 έως το 1991, ο Αντρέι Βάιντα διατέλεσε γερουσιαστής της Δημοκρατίας της Πολωνίας, ενώ από το 1992 έως το 1994 διατέλεσε μέλος του Προεδρικού Συμβουλίου για τον Πολιτισμό. Το 2002 ίδρυσε τη Σχολή Σκηνοθεσίας «Αντρέι Βάιντα» στη Βαρσοβία.
Κέρδισε περισσότερα από εκατό βραβεία, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων πολύ σημαντικών: τον Χρυσό Φοίνικα του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών για τον Άνθρωπο από σίδερο (1981), Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου για την ταινία Felix (1990), τιμητικό Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας (1998), όπως και βραβείο Όσκαρ για τη συνολική συνεισφορά του στον κινηματογράφο.
Έγινε επίτιμος διδάκτορας (honoris causa) σε πολλά ανώτερα ιδρύματα, όπως στην Μπολόνια και στην Ουάσινγκτον, στην Εθνική Ανωτέρα Σχολή Κινηματογράφου, Τηλεόρασης και Θεάτρου του Βουτζ, την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βαρσοβίας, το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και το Πανρωσικό Κρατικό Πανεπιστήμιο Κινηματογραφίας στη Μόσχα, αλλά και απέσπασε πολλές διακρίσεις στην Πολωνία κσι στον υπόλοιπο κόσμο. Άφησε την τελευταία του πνοή στις 2 Οκτωβρίου του 2016.
(πηγή: Νέοι Ορίζοντες στην Κινηματογραφική Εκπαίδευση, σημείωση για τον σκηνοθέτη, υλικά της ταινίας Στάχτες και διαμάντια, ένα κείμενο της Sylwia Galanciak, https://www.nhef.pl/edukacja/pliki/eduwgrane2010/file/materia%C5%82y_dydaktyczne/ponadgim_popiol_i_diament_nina.pdf)
FILMOGRAFY
- 1954 Pokolenie / A Generation
1956 Kanał / Sewer
1958 Popiół i diament / Ashes and Diamonds
1959 Lotna
1960 Niewinni czarodzieje / Innocent Sorceres
1965 Popioły / The Ashes
1968 Wszystko nap sprzedaż / Everything for Sale
1970 Brzezina / The Birch Wood
1970 Krajobraz po bitwie / Landscape after the Battle
1972 Wesele / The Wedding
1974 Ziemia obiecana / The Promised Land / Η γη της Επαγγελίας
1976 Człowiek z marmuru / Man of Marble / Ο άνθρωπος από μάρμαρο
1979 Panny z Wilka / The Maids of Wilko
1981 Człowiek z żelaza / Man of Iron
1983 Danton / Δαντών
1985 Koromiko wypadków miłosnych A Chronicle of Amorous Accidents
1990 Korczak
1992 Pierścionek z orłem w koronie / The Ring with a Crowned Eagle
1995 Wielki Tydzień / Holy Week
1996 Panna Nikt / Miss Nobody
1999 Pan Tadeusz
2002 Zemsta / The Revenge
2007 Katyń
2009 Tatarak /Sweet Rush
2013 Wałęsa. Człowiek z nadziei / Wałęsa. Man of Hope
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ
Πρωτότυπος Τίτλος: Człowiek z marmuru
Σκηνοθεσία: Andrzej Wajda
Σενάριο: Aleksander Ścibor-Rylski, who used some facts from the life of a bricklaying record holder Piotr Ożański
Μουσική: Andrzej Korzyński
Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Edward Kłosiński
Διάρκεια: 153 minutes
Χρονολογία Παραγωγής: 1976
Χώρα: Poland
Χρώμα: Colour
Ηθοποιοί:
Jerzy Radziwiłowicz as Mateusz Birkut and Maciek Tomczyk (Birkut’s son)
Krystyna Janda as Agnieszka
Tadeusz Łomnicki as director Jerzy Burski
Krystyna Zachwatowicz as Hanka Tomczyk
ΦΕΣΤΙΒΑΛ/ΒΡΑΒΕΙΑ:
1977 – Polish Feature Film Festival – Journalists’ Award
1978 – Cannes (International Film Festival) – FIPRESCI award
1979 – Brussels (International Film Festival) – Crystal Star best actor award for Jerzy Radziwiłowicz
1979 – Belgrade («FEST” International Film Festival) – Grand Prize and best actor award for Jerzy Radziwiłowicz
1980 – Cartagena (International Film Festival) – Jury’s Special Award
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- David Ansen, Newsweek 1981
- Tadeusz Lubelski Wajda. Portret mistrza w kilku odsłonach, Wrocław 2006
- New Horizons of Film Education, NOTE ABOUT THE DIRECTOR from materials concerning the film “Ashes and Diamonds”, developed by: Sylwia Galanciak
- http://bit.ly/2ho9LbF
- http://bit.ly/2hR4B4T
- http://bit.ly/2hobiyn
- http://bit.ly/2hwRkCb
- http://bit.ly/2gEkfzx
- http://bit.ly/2gOkUSA
- http://bit.ly/2hzlhin
Οι δημιουργοί θυμούνται
Όλα ξεκίνησαν από ένα μικρό ανέκδοτο που διάβασε ο Γιέρζι Μπόσακ στην εφημερίδα. Ένας χτίστης επισκέφτηκε ένα γραφείο εύρεσης εργασίας, αλλά έφυγε με άδεια χέρια, αφού η Νόβα Χούτα ήθελε μόνο ανθρώπους για τη βιομηχανία του ατσαλιού. Ωστόσο, ένας υπάλληλος θυμήθηκε το πρόσωπο αυτού του άνδρα. Πράγματι, ήταν εκείνος ο περίφημος χτίστης, ένας διάττων αστέρας της προηγούμενης πολιτικής σεζόν. Δεν είχαμε πολλά για να ξεκινήσουμε, αλλά ο καλλιτεχνικός διευθυντής μας ήξερε επίσης σε ποιον να αναθέσει τη συγγραφή του σεναρίου. Ο Σκίμπορ-Ρίλσκι ήταν ο σεναριογράφος του Στάχτες και διαμάντια, κι εγώ ήξερα πως έγραψε και το Węgiel, ένα μυθιστόρημα στο ύφος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, το οποίο δεν είχα καν τη δύναμη να διαβάσω, αλλά ήξερα πως συνεισέφερε με ορισμένες σκηνές στη λεγόμενη «Βιβλιοθήκη των αρχηγών της εργατικής τάξης», με τα προφίλ πολλών γνωστών χτιστών.
Ο αρχηγός της εργατικής τάξης, ένας χτίστης, ήταν ένας άνδρας που θα γινόταν ο ήρωας της εποχής της δεκαετίας του ‘50, εγώ όμως ήθελα να κάνω μια μοντέρνα ταινία. Γι’ αυτό τον λόγο χρειαζόμουν μια ταινία που θα μπορούσε να αφηγηθεί όλα αυτά τα γεγονότα από τη σημερινή σκοπιά. Ασφαλώς, θα έπρεπε η οπτική να είναι ενός νεαρού ανθρώπου για τον οποίο ο Σταλινισμός θα ανήκε στο μακρινό παρελθόν. Πολλά ξεχωριστά νέα ταλέντα σπούδαζαν στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ εκείνη την εποχή. Μία από αυτά ήταν η Αγκνιέσκα Οσιέτσκα. Νομίζω ότι αυτή μου έδωσε την ιδέα του μυστικού του χτίστη που θα έπρεπε να ανακαλύψει η Αγκνιέσκα, μια νεαρή φοιτήτρια της Ανώτατης Εθνικής Κινηματογραφικής Σχολής. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, το σενάριο ήταν έτοιμο κι εγώ γέμισα ενθουσιασμό με το που το διάβασα. Ήξερα πως κρατούσα ένα ακατέργαστο διαμάντι.
Πώς γυρίστηκε η ταινία
Ο Γιέρζι Μπόσακ είχε την ιδέα να κάνει μια ταινία για τη σημερινή ηθική παρακμή ενός πρώην ηγέτη της εργατικής τάξης και, μαζί με τον Βάιντα, έπεισαν τον Αλεξάντερ Σκίμπορ-Ρίλσκι να γράψουν ένα σενάριο για έναν τέτοιο χαρακτήρα. Ο Σκίμπορ, που στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘50 έγραψε βιβλιαράκια για τη σειρά «Βιβλιοθήκη των αρχηγών της εργατικής τάξης», δημιούργησε τον χαρακτήρα του διευθυντή Μπούρσκι, ο οποίος στην περίοδο της ανοικοδόμης της Νόβα Χούτα πείθει έναν νεαρό χτίστη με το όνομα Μπίρκουτ να κάνει μια επίδειψη κατάρριψης «του ρεκόρ περάσματος τούβλων». Ο Βάιντα προσέθεσε έναν ακόμη χαρακτήρα, αυτόν μιας νεαρής σκηνοθέτιδας με το όνομα Αγκνιέσκα, που ήθελε να κάνει μια ταινία για αυτό το θέμα στην εποχή μας.
(πηγή: Τadeusz Lubelski, Wajda, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006, σελ. 96)
Ωστόσο, το 1963, όταν πια ήταν έτοιμο το σενάριο, ανακοινώθηκε πως δεν περνούσε από τη λογοκρισία. Επίσης, το γεγονός πως το σενάριο δημοσιεύτηκε στο Kultura, ένα περιοδικό πολιτιστικού περιεχομένου με έδρα τη Βαρσοβία, δεν βοήθησε στην προώθηση. Αυτή η περίοδος της διευθέτησης του σταλινικού παρελθόντος δεν είχε έρθει ακόμα στον καιρό του Έντουαρντ Γκίρεκ. Ωστόσο, ίσως παραδόξως, να ωφέλησε τελικά την ταινία. Χάρη στις νέες πραγματικότητες και στις σύγχρονες κινηματογραφικές τεχνικές, δημιουργήθηκε μια πραγματικά αξιοθαύμαστη δουλειά. Ωστόσο, δεν θα ολοκληρωνόταν χωρίς την απρόσμενη βοήθεια των όσων λάμβαναν αποφάσεις, οι οποίοι συμπάθησαν τον Βάιντα, δηλαδή του μελλοντικού επικεφαλής της Επιτροπής για τον Κινηματογράφο Μιέσισλαβ Βόιτσακ και του Υπουργού Τέχνης και Πολιτισμού, του Γιόζεφ Τέγχμα.
Στην αρχή η ταινία προβαλλόταν μόνο σε ένα σινεμά στη Βαρσοβία. Ωστόσο, καθώς οι άνθρωποι περίμεναν σε ουρές για να τη δουν, οι αρχές αποφάσισαν να την προβάλλουν και σε άλλες τρεις αίθουσες. Μέσα σε 10 μήνες, την είχαν δει 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Ταυτόχρονα, ο σκηνοθέτης, έπεσε θύμα δυσφήμισης από πολλά δημοσιεύματα, που στόχευαν στο ν’ απαξιώσουν τον Άνθρωπο από μάρμαρο. Οι αρχές φοβήθηκαν πως έβλεπαν τα σπάργανα ενός δημόσιου ντιμπέιτ.
