Σε-ξ-αποστολή
Juliusz Machulski
Πολωνία, 1983
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ
Ζητήματα φύλου
ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
Εικόνες του μέλλοντος, Φαινόμενα της Αντι-ουτοπίας

Η ΤΑΙΝΙΑ
Όταν έκανε πρεμιέρα στις αίθουσες το 1984, η Σε-ξ-αποστολή μάγεψε κοινό και κριτικούς. Γυρισμένη σύμφωμβα με τις συμβάσεις του είδους της επιστημονικής φαντασίας, ήταν ένα άψογο μοντέλο εμπορικής ταινίας, που όμως είχε και βαθύτερα επίπεδα ανάγνωσης. Ο Μαχούλσκι κατόρθωσε να συνδυάσει μια υγιή δόση κωμωδίας με τη σάτιρα του ολοκληρωτισμού και του φεμινισμού. Επέτρεψε στους κριτικούς να εντοπίσουν την επιρροή τόσο του Πρέσβη του συγγραφέα Σλάβομιρ Μρόζεκ και της Πόλης των γυναικών του Φελίνι, όσο και του θεατρικού του Στάνισλαβ Τιμ με τίτλο Πλυντήριο. Περισσότερες ομοιότητες ανακαλύπτονται συν τω χρόνω. Η ευφυΐα του Μαχούλσκι τον έσωσε από τους ισχυρισμούς περί λογοκλοπής και πνευματικών δικαιωμάτων. Απεναντίας, η Σε-ξ-αποστολή είναι ένα πρωτότυπο έργο με εξαιρετικό, έξυπνο (καιι φτηνό!) σκηνικό, παραδόξως ευρηματικούς διαλόγους και ένα περίτεχνο σενάριο!
Πηγή: www.filmpolski.pl
http://akademiapolskiegofilmu.pl/en/historia-polskiego-filmu/films/sexmission/86
«Η Σε-ξ-αποστολή έκανε πρεμιέρα στις 14 Μαΐου του 1984 στο σινεμά Skarpa της Βαρσοβίας, το οποίο δεν υπάρχει πια. Το κοινό πέρασε πολύ καλά (…). Δυο μέρες αργότερα, και κατόπιν ρητής εντολής του επικεφαλής του Πολιτιστικού Τμήματος της Κεντρικής Επιτροπής του Πολωνικού Εργατικού Κόμματος, ένα φωνογράφημα εστάλη σε όλους τους κινηματογράφους για να κοπούν δύο σκηνές από τις κόπιες προβολής, ένα πλάνο 15 δευτερολέπτων που περιείχε τον διάλογο: “Αριστερά ολοταχώς! Εκεί θα πρέπει να υπάρχει πολιτισμός”. Αυτό η πολύπλοκη επιχείρηση λογοκρισίας εκτελέστηκε πάραυτα. Ο θεατής που θα έβλεπε την ταινία για πρώτη φορά δεν θα είχε ιδέα ποιο κομμάτι της έλειπε. Επισήμως, η δικαιολογία για τη διαγραφή των σκηνών ήταν το αυθόρμητο γέλιο των θεατών (…). Την επόμενη μέρα έγραψα ένα γράμμα στον επικεφαλής της Εθνικής Κινηματογραφίας. Διαμαρτυρόμουν ενάντια στην παράνομη επέμβαση στην ταινία μου. [Ο υπουργός] φοβήθηκε την αντίδραση των συντρόφων του από την ΕΣΣΔ. Πώς θα απαντούσαν σε μια τέτοια πρόκληση; “Πρόκληση;”, επανέλαβα και προσέθεσα πως δεν καταλάβαινα τι έλεγε ο Υπουργός. Με κοίταξε υποτιμητικά και εξήγησε: “Μα είναι προφανές πως αν γίνεται λόγος για κάποιο πολιτισμό στην Ανατολή, αυτός θα ήταν δίχως άλλο η Σοβιετική Ένωση, που ξεκίνησε την όλη αναταραχή στον κόσμο χωρίς να έχει άνδρες.”» Γ.Μ. Hitman, Βαρσοβία 2012, σελ. 205-206.
Η ταινία έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στην Πολωνία, μπήκε στον κανόνα της πολωνικής κωμωδίας και έγινε καλτ. Το 2008 η Σε-ξ-αποστολή επιλέχτηκε από τους αναγνώστες του περιοδικού Film ως η «πολωνική κωμωδία του αιώνα». Ατάκες της ταινίας έχουν μπει για τα καλά στο καθημερινό λεξιλόγιο.
Σκοτάδι, βλέπω σκοτάδι, μόνο σκοτάδι βλέπω.
Σε εμάς; Τους ήρωες; Θάνατος με ηλεκτροπληξία;
Δεν το αντέχω! Μόνιμη επιτήρηση; Δεν το αντέχω!
Δείτε τι μας κάνατε, αδελφές!
Εδώ κόντεψαν να μας ευνουχίσουν κι εσύ φοράς βυζιά, απατεώνα; (συνομιλώντας με την Αυτού Εξοχότητά της, που αποδείχτηκε πως ήταν άνδρας μεταμφιεσμένος σε γυναίκα).
Σωθήκαμε! Σωθήκαμε! Ένας πελαργός! Πελαργός! Αν ζει αυτός, τότε κι εμείς μπορούμε να ζήσουμε! Πελαργέ… Πελαργούλη!
Ομάδα, προσοχή! Αριστερά ολοταχώς! Εκεί θα πρέπει να υπάρχει πολιτισμός.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
Είναι συγκλονιστικό το ότι κατάφερε να επιβιώσει κάποιος σαν τον Γιούλιους Μαχούλσκι σ’ αυτή την κινηματογραφία, που εδώ είναι τόσο διαφορετική από τα δεδομένα του σινεμά ψυχαγωγίας. Η Σε-ξ-αποστολή είναι μια κωμωδία μεταλλαγμένη σύμφωνα με τις συμβάσεις του είδους της επιστημονικής φαντασίας. Οι πρωταγωνιστές, που βρίσκονται σε λήθαργο, ξυπνούν μετά από μισό αιώνα και ξεκινούν τον αγώνα της επιβίωσης και της διάσωσης του ανδρισμού τους (…). Η ιδέα αυτή καθεαυτή είναι διασκεδαστική και διεστραμμένη γιατί καταπιάνεται με (…) την αιώνια μάχη των φύλων (…). Στην πραγματικότητα, η Σε-ξ-αποστολή είναι η απόλυτη παρωδία των φεμινιστικών κινημάτων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος (…). Η ταινία αστράφτει από την ομορφιά των γυναικών, αλλά ο πραγματικός σταρ της ταινίας είναι ο Γιέρζι Στουρ, (…) που υποδύεται ένα τυπικό, σκληροπυρηνικό αρσενικό που είναι πεπεισμένο για τη διαχρονική δύναμη των βιολογικών ενορμήσεων, έναν τύπο ανθρώπου που βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με τον κλαψιάρη αισθηματία που υποδύεται ο Όλγκιερντ Λουκάσεβιτς.
Małgorzata Dipont, Trzymajcie się chłopaki, Życie Warszawy 1984, no. 122
Η ιδέα για το σενάριο που κατέβηκε στο κεφάλι του Γιούλιους Μαχούλσκι μοιάζει αρκετά εκκεντρική ακόμη και σήμερα: ένας κόσμος του μέλλοντος που κυβερνούν οι γυναίκες, ενώ οι άνδρες είναι είδη υπό εξαφάνιση, «όμοια με μαμούθ». Επιπλέον, τα πάντα παρουσιάζονται μ’ έναν υφέρποντα ερωτισμό και ποτέ με πραγματική σοβαρότητα. Ο σκηνοθέτης ανέφερε πως στον καιρό της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας, ο κινηματογράφος ήταν ένας τρόπος να ξεχάσει κανείς τη σκοτεινή πραγματικότητα, οπότε οι ασυνήθιστες ιδέες ευχαριστούσαν εύκολα το κοινό – και ειδικά αυτές που σατίριζαν το καθεστώς φορώντας τη μάσκα της κωμωδίας. Ο παραλληλισμός ανάμεσα σ’ ένα υποκριτικό αστυνομοκρατούμενο καθεστώς όπου οι γυναίκες είναι οι φύλακες του κράτους και στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας, και μάλιστα μετά την επιβολή του στρατιωτικού νόμου (η ταινία προβλήθηκε τον Μάιο του 1984) ήταν προφανής για το κοινό της εποχής. Ο Μαξ και ο Άλμπερτ παλεύουν μ’ ένα απάνθρωπο σύστημα και έγιναν οι ήρωες της εποχής τους. Οι αναμνήσεις του στρατιωτικού νόμου οδήγησαν το κοινό να «διαβάζει» μεταφορές και παρομοιώσεις στο κάθε τι: το γεγονός πως οι γυναίκες ήταν ντυμένες με «μιλιτέρ» στολές ή ακόμα και οι στρογγυλές εκφράσεις, σαν κι αυτή που ξεστομίζει ο Μαξ: «Αριστερά ολοταχώς! Εκεί θα πρέπει να υπάρχει πολιτισμός» επιβεβαίωναν αυτή την εικασία, κι έτσι η υποδοχή της ταινίας θύμιζε τα καμπαρέ της εποχής, όπου γινόταν στα κρυφά η κριτική του ολοκληρωτισμού, υπό μορφήν αστείων.
Ο ίδιος ο Μαχούλσκι αρνείται πως είχε τέτοιες προθέσεις και υποστηρίζει πως δεν ενδιαφερόταν καθόλου να πολεμήσει το σύστημα, ήθελε απλώς να γυρίζει ταινίες ακολουθώντας τις συμβάσεις συγκεκριμένων ειδών και, μετά το θρίλερ Vabank, ένιωσε πως ήθελε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στην επιστημονική φαντασία. Καθώς φοβόταν πως, λόγω των σκληρών συνθηκών παραγωγής ταινιών της εποχής, δεν θα κατάφερνε να πετύχει το επιθυμητό, αρκούντως πειστικό αποτέλεσμα, αποφάσισε πως θα ήταν καλύτερο να σατιρίσει τις συμβάσεις του είδους σκοπίμως – έτσι προέκυψε η ιδέα να γυρίσει μια κωμωδία. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης επιβεβαιώνει πως η πολιτική κατάσταση οπωσδήποτε άσκησε επιρροή στο ύφος της ταινίας.
Katarzyna Nowakowska, Po prostu: “Seksmisja”
(πηγή: http://film.onet.pl/F,7117,1578253,1,600,artykul.html)
Κάτι εξίσου σημαντικό είναι οι ερμηνείες, και ειδικότερα η εξαιρετική ερμηνεία του Γιέρζι Στουρ στον ρόλο του ξεδιάντροπου Μαξ και τον κόντρα ρόλο του Όλγκιερντ Λουκάσεβιτς στον ρόλο του δειλού Άλμπερτ. Τέλος, πρέπει να κάνουμε μια ειδική μνεία στην οπτική ποιότητα της ταινίας, που προσδιορίζεται από το θέμα κι απ’ τον τίτλο της. Ο Μαχούλσκι ήξερε πώς να προσελκύει το ανδρικό κοινό, παρουσιάζοντας γενναιόδωρα την ομορφιά του γυναικείου σώματος. Και παρά το ότι η Σε-ξ-αποστολή δεν φείδεται γυμνής σαρκός, δεν μπορούμε να πούμε πως ο σκηνοθέτης έχει πορνογραφικές τάσεις. Έχει πολύ χιούμορ κι είναι ιδιαίτερα απροσποίητος και παιχνιδιάρης για να κατηγορηθεί για κάτι τέτοιο.
www.filmpolski.pl
http://akademiapolskiegofilmu.pl/en/historia-polskiego filmu/films/sexmission/86
Ο Γιούλιους Μαχούλσκι είναι ένας εξαιρετικά ταλαντούχος καλλιτέχνης και οι ταινίες του δεν είναι απλώς πρωτότυπες, αλλά και διαχρονικές. Μία από αυτές είναι η προαναφερθείσα Σε-ξ-αποστολή. Ένα τόσο καινοτόμο και ευφυές σενάριο είναι δύσκολο να βρεθεί. Ακόμα κι αν η κωμωδία του Γιούλιους Μαχούλσκι γυρίστηκε πριν από περίπου τριάντα χρόνια, εξακολουθεί να συναρπάζει τις νεότερες γενιές με την πρωτοτυπία της. Δεν συμφωνείτε; Η ταινία απλώς δεν γερνά και τα προβλήματα της επιβολής του ενός φύλου στο άλλο, η πυρηνική απειλή ή η σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη είναι θέματα που παραμένουν επίκαιρα. Η φαινομενικά απλή πλοκή που παρουσιάζεται στην ταινία είναι μια ξεκαρδιστική ιστορία στην οποία ξεπροβάλλει ένα συγκεκριμένο όραμα μιας κοινωνίας του κοντινού μέλλοντος όπου οι γυναίκες έχουν τα ηνία και οι άνδρες απλώς δεν υπάρχουν. Για τα δεδομένα της δεκαετίας του ‘80, η Σε-ξ-αποστολή ήταν μια μοναδική παραγωγή. Μια ιδιοφυής ταινία επιστημονικής φαντασίας. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που έγινε «καλτ» και που σε μία από τις μεγαλύτερες αγγλόφωνες κινηματογραφικές βάσεις δεδομένων, το IMDb, καταλαμβάνει μια από τις πρώτες θέσεις στην κατάταξη των «Καλύτερων ταινιών επιστημονικής φαντασίας».
Kobieta mnie bije!
http://www.filmweb.pl/reviews/Kobieta+mnie+bije-13104#
Βασισμένη σε ένα σενάριο που έγραψε ο σκηνοθέτης Γιούλιους Μαχούλσκι μαζί με την Γιολάντα Χάρτβιχ και τον Πάβελ Χάινι, η Σε-ξ-αποστολή ή Sexmisja, όπως έγινε γνωστή στην χώρα παραγωγής της, την Πολωνία, ήταν μια σεξοκωμωδία από την Ανατολική Ευρώπη που θύμιζε έντονα την ταινία Ο Υπναράς του Γούντι Άλεν. Ωστόσο, ενώ ο Άλεν τοποθετεί τη δράση στη δεκαετία του ‘70, η Σε-ξ-αποστολή θίγει το ζήτημα της μάχης των φύλων, καθώς ο Μαξ και ο Άλμπερτ ξανάρχονται στη ζωή σ’ έναν κόσμο στον οποίο κατοικούν αποκλειστικά γυναίκες. Στο ύφος των ταινιών επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του ‘50, όπου αστροναύτες προσγειώνονται καταμεσής μιας φυλής γυναικών σαν τις Κατ Γούμαν της Σελήνης ή τις Βασίλισσες του διαστήματος, μόνο που εδώ το αποτέλεσμα δεν είναι «καμπ» για να προξενεί το γέλιο. Είναι ενδιαφέρον που μια χώρα που βρέθηκε υπό ένα σκληρό καθεστώς παράγει μια τέτοια δριμεία κριτική ενός τέτοιου κράτους, αλλά η ιστορία εκτυλίσσεται κυρίως γύρω από τη σχέση των φύλων και τον έρωτα ανάμεσά τους. Δεν γνωρίζω πολλά για το κίνημα της γυναικείας χειραφέτησης στην Πολωνία, αλλά, όπως δείχνουν τα πράγματα, ο κόσμος δεν θα πρέπει να το πήρε πολύ στα σοβαρά. Η Σε-ξ-αποστολή είναι μια πολύ αστεία ταινία για όλους αυτούς τους λόγους, οι ερμηνείες των Στουρ και Λουκάσεβιτς είναι υπέροχες, υπάρχουν μερικές αστείες λεπτομέρειες – όπως τα μεταλλαγμένα από τη ραδιενέργεια ζώα (ξέρει κανείς τη χελώνα-λαγό;) και ένα συγκρότημα λεσβιών που παίζουν τζαζ, το οποίο συναντούν οι Μαξ και Άλμπερτ κατά τη δεύτερη απόδρασή τους. Υπάρχουν επίσης πολλές ωραίες ανατροπές που αποκαλύπτουν πως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται, κι έτσι το μήνυμα γίνεται πιο σύνθετο, ενώ το στήσιμο των ανδρικών σεξουαλικών φαντασιώσεων σατιρίζεται ανελέητα, ακόμα κι αν δεν γίνεται σαφές από ποια πλευρά (πιθανότατα και από τις δύο).
Πηγή: GraemeClark)
www.thespinningimage.co.uk/…/displaycultfilm.asp?reviewid=13
Σκηνογραφία και Κουστούμια στη Σε-ξ-αποστολή
Η ταινία γυρίστηκε στην Πολωνία, σε τοποθεσίες όπως οι αλυκές της Βιέλιτσκα. Η ιστορία της δημιουργίας 200 κουστουμιών, και μάλιστα φουτουριστικών γυναικείων κουστουμιών, ακούγεται σήμερα από μόνη της σαν ταινία επιστημονικής φαντασίας. Και η ιστορία έχει ως εξής: η παραγωγή δεν μπορούσε να βρει το γυαλιστερό βαμβακερό ύφασμα που χρειαζόταν για τη δημιουργία γυναικείων κουστουμιών. Η παραγγελία που μπορούσε να κάνει η παραγωγή ήταν πολύ μικρή για να παραγάγει το εργοστάσιο το ύφασμα. Τελικά, ένα εργαστήριο στην Μπιελάβα συμφώνησε να το κάνει. Το μόνο που απέμενε ήταν να βρεθεί το σωστό νήμα και μια βιοτεχνία για να ράψει τα κουστούμια. Μια σχεδιάστρια, η Μαουγκοζάτα Μπράσκα, σχεδίασε μερικούς τύπους ρούχων σε τρία χρώματα, που θα επέτρεπαν στον θεατή ν’ αναγνωρίσει κατευθείαν σε ποια φουτουριστική φράξια ανήκαν οι γυναίκες. Προσέξατε τα αστεία παπούτσια των αδελφών; Το συνεργείο έπρεπε να βρει τη σωστή σύσταση του δέρματος, να το στείλει σε διάφορα εργαστήρια ανά τη χώρα για να το σκουρύνουν και τέλος να το στείλει στον τσαγκάρη. Προκειμένου να βγάλουν τα παπούτσια το κόστος παραγωγής, έπρεπε να πουληθούν σε πολυκατάστημα.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Πρώτο βήμα:
Χωρίστε τους μαθητές σε τρεις ομάδες. Μοιράστε μολύβια και μεγάλες κόλλες χαρτιού. Η πρώτη ομάδα περιγράφει τις αρχές σε ένα απολυταρχικό καθεστώς, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ομάδες Archeo και Genetix που έρχονται σε αντιπαράθεση, η δεύτερη ομάδα παρουσιάζει παραδείγματα πλύσης εγκεφάλου σε μια τέτοια κοινωνία, ενώ η τρίτη ομάδα εξηγεί γιατί οι κεντρικοί χαρακτήρες θέλουν ν’ αποδράσουν από τους χώρους κράτησής τους κάτω απ’ τη γη.
Δεύτερο βήμα:
Μόλις περάσει ο προσυμφωνημένος χρόνος, ζητήστε από τις ομάδες να κρεμάσουν τις αφίσες που δημιούργησαν και να κάνουν μια σύντομη παρουσίαση.
Τρίτο βήμα:
Οι μαθητές ετοιμάζουν για το σπίτι ένα παιχνίδι ρόλων σ’ ένα κόμικ έκτασης δυο-τριών σελίδων. Μπορούν να αναφερθούν στην ταινία ή να φτιάξουν τη δική τους ιστορία που αναφέρεται σ’ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
Θέμα: Αναζητώντας τον τέλειο κόσμο
Προετοιμασία: Jolanta Manthey
Γνωστικό επίπεδο: Λύκειο
Διάρκεια: 2 μαθήματα + διάρκεια προβολής της ταινίας
Μέθοδος και τρόποι εργασίας
συζήτηση, ομαδικές εργασίες
Δομή του μαθήματος:
Πριν από το μάθημα ζητούμε από τους μαθητές να ανακαλέσουν εικόνες από τόπους ευτυχίας που έχουν συναντήσει σε βιβλία ή ταινίες.
- Ο καθηγητής / η καθηγήτρια ξεκινά το μάθημα με μια εισαγωγή – ρωτά για τις βιβλικές και μυθικές εικόνες των διάφορων ευτυχισμένων τόπων. Ανακαλεί τον τόπο της Αρκαδίας, θυμίζοντας σε όλους την ιστορία του. Αξίζει κανείς να δώσει έμφαση στο ότι οι εικόνες της Αρκαδίας είναι πολύ διαφορετικές (π.χ. ύπαιθρος, παιδική ηλικία) και συνήθως συνδέουν την κατάσταση της ευτυχίας με την ειρήνη και την αρμονία που πηγάζει από τους νόμους της φύσης, οι οποίοι αντίκεινται στον πολιτισμό, που με τη σειρά του είναι πηγή συγκρούσεων και προβλημάτων.
- Παρακινούμενοι από τη λαχτάρα για οικουμενική ευτυχία, η οποία εκφράζεται σε ιστορίες για τον «χαμένο Παράδεισο» (όπως εκλαμβάνεται η Αρκαδία), οι άνθρωποι προσπάθησαν να βελτιώσουν τον ατελή τους κόσμο με διάφορους τρόπους. Αυτό το κυνήγι εκφράζεται στη λογοτεχνία σε πολλές περιόδους.
- Ομαδικές εργασίες (15 λεπτά) – βλ: επισύναψη.
- Μετά από αυτό το διάστημα, ζητάμε από τους εκπροσώπους των ομάδων να δείξουν τα αποτελέσματα (5 λεπτά ανά ομάδα), ενώ είναι σημαντικό να κρατήσουν όλοι οι μαθητές σημειώσεις.
- Ο καθηγητής / η καθηγήτρια και η τάξη οδηγούνται στο συμπέρασμα, επισημαίνοντας τις ομοιότητες και διαφορές στις ουτοπίες του Τόμος Μόρ, του Καμπανέλι και του Κρασίτσκι, όπως και στο μυθιστόρημα του Χάξλεϊ – τότε εισάγουμε (ή ανακαλούμε) την έννοια της αντι-ουτοπίας.
[αντι-ουτοπία «το όραμα μιας κοινωνίας που οδηγείται στην καταστροφή και στην αυτο-εξουδετέρωση· επίσης, ένα έργο μυθοπλασίας που παρουσιάζει ένα τέτοιο όραμα» Λεξικό SJP PWN | αντι-ουτοπία (αρνητική ουτοπία – ένα έργο που παρουσιάζει την κοινωνία του μέλλοντος, της οποίας η οργάνωση περιορίζει την ελευθερία των ατόμων μέσα από την επιβολή ολοκληρωτικού ελέγχου στους πολίτες μέσα από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Είναι το αντίθετο της ουτοπίας, καθώς η τέλεια κοινωνική οργάνωση που παρουσιάζει είναι βασισμένη στον ολοκληρωτικό έλεγχο των ανθρώπων, οι οποίοι και μετατρέπονται σε παθητικά αντικείμενα [http://pl.wikipedia.org/wiki/Antyutopia].
Θυμίζουμε στους μαθητές την αναγκαιότητα να κρατούν σημειώσεις.