ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

– Τι παρουσιάζει η πρώτη σκηνή της ταινίας;

– Πώς επηρεάζει η παρουσίαση των γεγονότων αναδρομικά, ως κάτι που συνέβη τρεις μήνες μετά από το γεγονός που παρουσιάζεται στην πρώτη σκηνή, επηρεάζει τη δραματική φύση της ταινίας;

– Πώς παρουσιάζεται το έργο των δυνάμεων ασφαλείας; Προστατεύουν αποτελεσματικά τη σκηνή του εγκλήματος; Ποια είναι η στάση τους απέναντι στα θύματα του φόνου; Ασκεί κριτική ο σκηνοθέτης στην αστυνομία με άλλους τρόπους;

– Πώς είναι γυρισμένη η σκηνή; Μπορείτε να εντοπίσετε κάποια ψευδο-ντοκιμαντερίστικα στοιχεία;

Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του πολωνικού κινηματογράφου και οπωσδήποτε η καλύτερη ταινίας της δεκαετίας του ‘90, η οποία αναπαριστά τη δεκαετία του «βάρβαρου» καπιταλισμού που εισάγεται στην Πολωνία μετά από χρόνια εθνικής οικονομίας. Αναφέρεται στους συλλογικούς φόβους κατά την περίοδο της μεταμόρφωσης της Πολωνίας.

Το χρέος του Κρίστοφ Κράουζε είναι ένα τέλοιο παράδειγμα της λεγόμενης «κοινωνικής» ταινίας που κάνει μια πληθώρα αναφορών στη σύγχρονη πραγματικότητα.    Στην περίπτωση του Χρέους, ο σκηνοθέτης αναφέρεται στο γνωστό περιστατικό της διπλής δολοφονίας του Γκρζέγκορτζ Γκμίτρζακ και του σωματοφύλακά του, του Μάριους Κουός (στην πρώτη σκηνή το κοινό πληροφορείται πως η ταινία βασίζεται σ’ αληθινά γεγονότα). Ο Κρίστοφ Κράουζε, μαζί με τον Γέρζι Μοράφσκι που συνυπέγραψε το σενάριο, επισκέφτηκε τον Άρτυρ Μπριλίνσκι και τον Σλάβομιρ Σικόρα στη φυλακή, όπου εξέτιαν την ποινή τους για τη δολοφονία. Το σενάριο βασίστηκε στις συνεντεύξεις με τους καταδίκους, οι οποίες ενέπνευσαν τους σεναριογράφους να δημιουργήσουν τους χαρακτήρες του Άνταμ και του Στέφαν. Τα σχόλια των χαρακτήρων αποκαλύπτουν πώς η αίσθηση της καταπίεσης οδήγησε τελικά σε τραγικά γεγονότα.

Μοτίβα όπως οι αρνητικές συνέπειες της οικονομίας της αγοράς, η προώθηση της επιχειρηματικότητας με κάθε τίμημα, η πανταχού παρούσα διαφθορά και οι εξόφθαλμες διαφορές στην οικονομική κατάσταση των ανθρώπων που επηρεάζουν το δημόσιο αίσθημα στα πρώτα χρόνια της πολιτικής μετάβασης εισάγονται για πρώτη φορά στον πολωνικό κινηματογράφο. Το χρέος είναι η πιο σοκαριστική ταινία, στην οποία ένας πολίτης δεν μπορεί να βασιστεί στη βοήθεια των αρχών αναγκάζεται να πάρει μια δραματική απόφαση: είτε να πέσει θύμα του γκάνγκστερ είτε να σκοτώσει σε αυτο-άμυνα.

 Στη δεκαετίας του ‘90 του 20ού αιώνα, κυκλοφόρησαν πολλές ταινίες με «μαφιόζους» (εκτός από το Χρέος, στη λίστα με τις αξιόλογες ταινίες συγκαταλέγονται οι εξής: Kroll, Pigs (Psy) και Pigs 2, σε σκηνοθεσία του Βλάντισλαβ Πασικόφσκι, Young Wolves (Młode wilki), Young Wolves 1 and ½ (Młode wilki 1 i ½) σε σκηνοθεσία Γιάροσλαβ Ζαμόιντα και The Bandit (Bandyta) σε σκηνοθεσία Μάτσιεκ Ντέιτσερ. Αυτές οι ταινίες όχι μόνο αξιοποιούν τις συμβάσεις του θρίλερ ή της ταινίας μυστηρίου για να αναφερθούν στο «γκανγκστερικό» σινεμά, αλλά επίσης παρουσίασαν την πολωνική πραγματικότητα σε μια περίοδο πολιτικής μετάβασης. Άλλωστε, το 1989 (τη χρονιά που όρισε το τέλος του σοσιαλισμού) ξεκίνησε μια νέα εποχή για την ιστορία της Πολωνίας, λόγω των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών και ηθικών αλλαγών. Αυτός ο νέος κόσμος θεμελιώθηκε πάνω στην ιδεολογία του καταναλωτισμού, εξυμνώντας την αξία των χρημάτων που αποκτήθηκαν με διάφορους τρόπους και ευλογώντας τον σχετικισμό σε ό,τι αφορά τις ηθικές αξίες. Έτσι, η βία, η χυδαιότητα και ο ανδρικός σοβινισμός γίνονται στοιχεία της κινηματογραφικής πραγματικότητας. Οι χαρακτήρες που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πυρός σ’ αυτή την προκλητικά δοσμένη ατμόσφαιρα καταπίεσης ήταν τελικά κάποιοι αδίστακτοι άνδρες: μαφιόζοι, πολιτικοί και αστυνομικοί, αλλά και απλοί πολίτες.

 Το χρέος αφηγείται την ιστορία μέσα από τα μάτια των κεντρικών χαρακτήρων, κάτι που κάνει το κοινό να ταυτίζεται έντονα μ’ αυτούς. Υπαινικτικές εικόνες παρουσιάζουν τον κόσμο μέσα στο χάος, όλο και πιο σκοτεινό και δαιμόνιο στο πέρασμα του χρόνου. Ο κινηματογραφικός χώρος είναι επιδεικτικά ερμητικός. Η πόλη όπου ζουν οι χαρακτήρες γίνεται μια παγίδα, μια φυλακή. Η μέθοδος της σύνθεσης των κάδρων (που είναι κάπως «πηγμένα», καθώς περιέχουν πολλά στοιχεία) δίνει έμφαση στην αίσθηση της καταπίεσης, ενώ η μέθοδος της ντοκιμαντερίστικης αισθητικής κάνει την ιστορία που παρουσιάζεται ακόμα πιο εφιαλτική, αλλά και πιο πιστευτή.