Rękopis znaleziony w Saragossie

Wojciech Jerzy Has

Polski, 1964

DZIALANIA EDUKACYJNE

OGÓLNA DYSKUSJA

GŁÓWNE TEMATY FILMU: Przeznaczenie a wolny wybór
DRUGOPLANOWE TEMATY FILMU: Księga I labirynt, Życie jako opowieść

www.cda.pl

– O czym jest film?
– Kto jest głównym bohaterem? Jakie zadanie przed nim stoi?
– Jak można scharakteryzować styl wizualny i estetyczne walory filmu?

ESTETYCZNE WALORY OBRAZU FILMOWEGO

Elementy estetyki baroku w „Rękopisie…” : odniesienia do barokowej vanitas w warstwie wizualnej (symbole śmierci, rozpadu), bogactwo środków formalnych, „przeładowanie” nadmiarem elementów kompozycje obrazu.

EKSTRAKTY FILMOWE

00:04:1000:08:50
00:34:4900:37:40
01:28:0101:33:58

ĆWICZENIE 1

Do SCENY A: „Ściemnienia i kontrasty oświetlenia są wizualno-plastycznymi rzecznikami grozy, niepokoju, tajemnicy lub sytuacji konfliktowych. Dobrym przykładem na takie wykorzystanie przez operatora Mieczysława Jagodę efektów świetlnych w Rękopisie jest scena, w której oficer wojsk francuskich odnajduje na opuszczonym poddaszu tajemniczą „Księgę”. Światło słoneczne wpada do pomieszczenia przez lekko uchylone ażurowe okiennice. Dzięki temu osiągnięty zostaje efekt rozproszenia naturalnego strumienia światła, które subtelnie wsącza się do wnętrza. Otacza poświatą zgromadzone w nim przedmioty (typowo Hasowską rupieciarnię), a nawet „pozwala” świecić cząsteczkom kurzu (..). W ten sposób malarskie operowanie światłem i cieniem akcentuje specyficzne piękno wnętrza, a przede wszystkim wprowadza nastrój tajemnicy.”
Iwona Grodź,
Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa,
wyd. słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008

ĆWICZENIE 2

DO SCENY C: „Ujęcie filmowe, gdy panna młoda – matka Van Wardena – idzie do sypialni przez labiryntowy korytarz zostało zrealizowane „wbrew naszym oczekiwaniom: utrzymane w ciemnej tonacji z silnym, wprowadzającym niepokój kontrastem. Reżyser wyodrębnia za pomocą scenografii i tylnego światła kobiecą postać, która jest konsekwentnie fotografowana w mocnym punkcie kadru. Oświetlenie kontrowe wyodrębnia czarną sylwetkę (pomimo iż jest w białej sukni), ale oddaje walory transparentnego welonu, który podświetlony przypomina dym lub falująca chmure bieli. Kobieta wyłania się z korytarza zamku… niczym duch lub zjawa. Zastosowana konwencja nawiązuje do kina grozy, ale reżyser kontrastuje z takim odczytaniem radosne zachowanie dziewczyny, która chowając się za rogiem straszy tylko „dla zabawy” pana młodego”.
Małgorzata Jakubowska,
Kryształy czasu. Kino Wojciecha Jerzego Hasa,
wyd. UŁ i PWSFTvi T, Łódź 2013
Pytania do sceny A I B
Jaka jest rola Księgi w filmie Rękopis znaleziony w Saragossie?

W jaki sposób motyw księgi jest wprowadzony w filmie? Jak scena otwierająca łączy się z zakończeniem filmu? Co to jest kompozycja klamrowa w narracji?
Czy w filmie Hasa księga ujawnia przyszłe losy bohatera? Czy opisuje jego przeznaczenie?
Czy końcowe sceny świadczą o tym, że Alfons van Vorden jest autorem księgi i sam kreuje swoją historię?
Co odgrywa większą rolę w życiu człowieka przeznaczenie czy własne decyzje?
Jakie znaczenie ma topos księgi w kulturze? W jaki sposób motyw księgi jest ukazywany w filmie (podaj inne sceny, gdy księga/książki odgrywają istotną rolę)? Jakie inne dzieła literackie/bądź filmowe, które można porównać z filmem Hasa? Czy książka ma dziś takie samo znaczenie jak dawniej?

MIEJSCE TEGO FILMU W HISTORII KINA:

Wojciech Jerzy Has należał do tego samego pokolenia reżyserów co Wajda, Munk, Kawalerowicz. Był artystą silnie osadzonym w swoim własnym świecie, wiernym swojemu osobistemu mitowi. Podobnie jak Fellini czy Bunuel, tworzył przez całe życie jeden film.(…) Te filmy nigdy się nie nudzą, odbiera się je wciąż od nowa, domagają się wielokrotnego oglądania. (…) Oddziałują spoza czasu historycznego, spoza ustroju, w którym powstały. Has, spychany niegdyś przez krytykę do bocznego nurtu, dziś jest w głównym nurcie naszego kina. Jego filmy, wyciągnięte z lamusa, stanowią nieprzemijające arcydzieło polskiego kina.
Tadeusz Sobolewski,
Wojciech Jerzy Has. Arcydzieła polskiego kina, Wyd. Telewizji Kino Polska

W latach 60-tych odrodził się w polskiej kinematografii nieco zapomniany gatunek wielkiego widowiska historycznego ( Krzyżacy-1960, Popioły-1965, Faraon -1965, Pan Wołodyjowski – 1965). Wszystkie widowiska cieszyły się entuzjazmem ze strony polskiej publiczności. Rękopis znaleziony w Saragossie wpisuje się w nurt wielkiego fresku historycznego opartego na literaturze (wprawdzie nie typowo polskiej, ale napisanej przez Polaka). Niemniej cieszył się on mniejszym uznaniem publiczności. Zresztą, gdy przejrzymy prasę z lat sześćdziesiątych zauważymy, że filmowi na ogół poświęcano kilka linijek potrzebnych na napisanie klasycznej recenzji. Krytycy dość asekuracyjnie chwalili Hasa, przyklaskiwali scenografii Skarżyńskiego i Myszorka, zdjęciom Jahody, kostiumom Skarżyńskich oraz muzyce Pendereckiego. Rękopis na długie lata został zapomniany.

Kopie filmu Hasa powędrowały jednak za granicę. Francuscy krytycy odnieśli się do filmu pozytywnie. Na dalekim zachodzie trafił on do sieci kin artystycznych, skupiających intelektualną bohemę oraz poszukiwaczy artystycznych uniesień. Rękopis stał się w wielu kręgach dziełem kultowym. Rękopis publicznie chwalili tacy intelektualiści jak Susan Sontag czy Salman Rushide. W Hiszpanii przyrównywano go do prozy Borgesa, we Francji chwalono za wizjonerstwo godne surrealistów.
.
Wojciech Żukrowski,
„Zabawa dla mądrych”, „Kultura”, 1965, nr 8

Literackim pierwowzorem filmu jest powieść Jana Potockiego – poety, filozofa, uczonego, żołnierza i podróżnika. „Rękopis znaleziony w Saragossie” – jedno z najświetniejszych dzieł europejskiego oświecenia – po raz pierwszy zostało wydane w 1813 roku po francusku. Opisuje starcie różnych światopoglądów: racjonalnego i mistycznego. Starcie różnych religii i różnych kultur. Dziś wciąż zachwyca nowoczesną formą narracji. Buduje układ szkatułek, w których jedna opowieść zawiera się w drugiej, ta zaś otwiera trzecią, czwartą, piątą, następną i następną. Na 700 stronach powieści Potocki zawarł blisko 60 opowiadanych historyjek. Oczywiście Has nie ukazał wszystkich wątków z powieści, ale w ośmiu poziomach narracji pokazuje, że opowiadać znaczy żyć.

Małgorzata Jakubowska,
Kryształy czasu. Kino Wojciecha Jerzego Hasa, Łódź 2013

Propozycje Scenariuszy Lekcji:

Krok 1
Studenci dzieleni są na dwie grupy. Każda z grup dostaje ten sam zestaw recenzji. Grupa A szuka odniesień do księgi i manuskryptu w wypowiedziach krytyków. Uzupełnia je własnymi spostrzeżeniami.
Grupa B szuka w recenzjach odniesień do labiryntu. Uzupełnia je własnymi spostrzeżeniami.
Debata na temat symbolu księgi i labiryntu. Czy „opowiadać znaczy żyć”? Rola opowiadania w życiu ludzkim.

Krok 2
Studenci rozważają zasady interesującej opowieści. Ochotnicy (2 studentów) przedstawiają ustnie ciekawą opowieść. Zwracają uwagę na staranną formę swojej wypowiedzi.

Krok 3
Studenci piszą krótkie opowiadanie zawierające kompozycję klamrową lub szkatułkową.

MATERIAŁ POMOCNICZY DLA NAUCZYCIELA

OGÓLNIE O FILMIE

European Films For Innovative Audience / Designed by Freelance Creative