ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

Αυτό το παράξενο φιλμ είναι τόσο παράξενο που παραμένει μοναδικό σε παγκόσμια κλίμακα (…) σε ό,τι αφορά το θέαμα, το χειρόγραφο της Σαραγόσα είναι το πιο ξεχωριστό επίτευγμα στην ιστορία του κινηματογράφου μας. (Zygmunt Kałużyński, “Dziwy w filmie polskim!”, Polityka 1965 τεύχος 6)

Στην αρχή της πορείας του, ο Φαν Βόρντεν είναι γεμάτος από αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία. Το ότι ο Βασιλιάς Φίλιππος ο 5ος τον έχει τιμήσει με το αξίωμα του καπετάνιου στη φρουρά των Βαλόνων τον κάνει να θεωρεί καθήκον του να βρει τον πιο σύντομο δρόμο για τη Μαδρίτη. Φαίνεται πως είναι ένας από αυτούς τους ανθρώπους που δεν αντέχουν να παίρνουν τον λάθος δρόμo. Επίσης, έχει έναν απλό και ξεκάθαρο στόχο, ένα καλοσχεδιασμένο δρομολόγιο, κι ακόμα κι έναν χάρτη όπου ο ταξιδιώτης μπορεί να μαρκάρει με ακρίβεια τα ίχνη του, συνεπώς, ο ήρωάς μας έχει την προσδοκία πως αδιαμδισβήτητα θα φτάσει στη Μαδρίτη σε τρεις ημέρες. Ωστόσο, ο καπετάνιος λησμόνησε σαφώς τις Νύχτες. Γιατί είναι οι Νύχτες, κι όχι οι ημέρες που θα καθορίσουν τον χαρακτήρα του ταξιδιού, γιατί οι Νύχτες (τόσο στο μυθιστόρημα του Ποτότσκι, αλλά κυρίως στην ταινία του Χας) είναι οι χρόνοι των σημαντικών εμπειριών. Κατά συνέπεια, όλες οι δυνάμεις θα ενωθούν για να τον πείσουν ότι η σιγουριά είναι αμφίβολη κι ότι η αμφιβολία είναι πιθανή. Αν το Βιβλίο (ένα παλιό χειρόγραφο από την εποχή του Κάστρου των Καβαλιστών για τον Φαν Βόρντεν ή αν για μας (τους αναγνώστες και θεατές) το Χειρόγραφο των Ποτότσκι και Χας έχει πράγματι τον χαρακτήρα του ίχνους, μας διδάσκει ως επί το πλείστον πως δεν υπάρχει εύκολος δρόμος και δεν υπάρχουν χάρτες άξιοι εμπιστοσύνης. (Iwona Kolasińska, “Na początku była Księga…”, Kwartalnik Filmowy 1999, τεύχος 26-27)

Η αφήγηση ιστοριών είναι η ίδια η ζωή. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να λένε ιστορίες. (…) Θέλουν να λένε τις ιστορίες τους, να εξιστορούν τα γεγονότα στα οποία συμμετείχαν ή τα οποία άκουσαν. Στις παλιότερες ταινίες του Χας, αυτή η ανάγκη δεν εκπληρώνεται ποτέ ή, ακόμα κι αν εκπληρώνεται, τότε αποκαλύπτει την αποξένωση των ηρώων, τη μοναξιά τους. (…) Καμία από τις προηγούμενες ταινίες του δεν παρουσιάζει την εξιστόρηση σαν απόλαυση, σαν κοινωνική γιορτή (…). Ο Χας παρουσιάζει την εποσή στην οποία η εξιστόρηση βρισκόταν στην καρδιά των διαπροσωπικών σχέσεων, κατά την οποία οι προσεκτικά διαλεγμένες λέξεις μπορούσαν να μαγέψουν τον συνομιλητή. Ο μάστορας τον λέξεων, ο τσιγγάνος Αβαδόρο, χτίζει την ατμόσφαιρα με μαεστρία, γνωρίζοντας καλά πώς να δημιουργεί σασπένς και να τραβά την προσοχή των ακροατών, που τόσο πολύ κρέμονται από τα χείλη του, που χάνουν την επαφή τους με την πραγματικότητα. (Małgorzata Jakubowska, Kryształy czasu. Kino Wojciecha Jerzego Hasa,wyd. UŁ i PWSFTvi T, Łódź 2013)

Το Χειρόγραφο της Σαραγόσα μπορεί να «διαβαστεί» σαν ριζική πράξη άρνησης της ιστορικής πραγματικότητας. Ο πρωταγωνιστής του, ο Αλφόνσε Φαν Βόρντεν, είναι παγιδευμένος στο αιώνιο και ατελείωτο (γιατί επανέρχεται) «τώρα». Αποδεικνύεται πως οι περιπέτειες και οι αναποδιές του δεν είναι παρά ένα όνειρο ενός παράφρονα που λαμβάνει χώρα εκτός της πραγματικής ιστορίας. (Marcin Maron, Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, wyd. Universitas, Κρακοβία 2010)

Το έργο του Χας περιλαμβάνει έναν πλούτο συμβόλων και πολιτισμικών αναφορών, μεταφορών και αλληγοριών, κάτι που το καθιστά ανοιχτό και επιρρεπές σε κάθε είδους ερμηνεία. Ταυτόχρονα, το έργο του μαγεύει με την καλλιτεχνική του ομορφιά: το «μπαρόκ» σκηνικό, το ακριβές καδράρισμα και ο αισθησιασμός της εικόνας έγιναν σήμα-κατατεθέν του ύφους του σκηνοθέτη.

πηγή: http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/10223

Όταν κυκλοφόρησε η ταινία Το χειρόγραφο της Σαραγόσα το 1964, οι ειδήμονες τόσο της λογοτεχνίας, όσο και του κινηματογράφου μπερδεύτηκαν κάπως. Όλες οι προηγούμενες μέθοδοι για την ανάλυση της μεταφοράς της λογοτεχνίας στον κινηματογράφο ήταν άχρηστες σ’ αυτή την περίπτωση. Το να μελετήσει κανείς την πιστότητα της ταινίας στο πρωτότυπο έργο θα ήταν γελοίο σ’ αυτή την περίπτωση, καθώς το πρωτότυπο – το μυθιστόρημα που έγραψε τον 18ο αιώνα ο Γιαν Ποτότσκι, χαμένο στη λήθη και σε ράφια όπου στοιβάζονταν τα παράξενα δείγματα λογοτεχνίας– αποκτά νέα λάμψη με την ταινία και τις τόσες ιστορίες φαντασίας και ποίησης, εκπλήσσοντάς μας με τον (θεωρητικά) ατελείωτο αριθμό μυθικών συνδυασμών, αλλά και με τη νέα, ακατέργαστη λειτουργία της φαντασίας – ακατέργαστη, γιατί μπορεί να επαληθευτεί από τη σχέση της με τον κινηματογράφο. (Maria Malatyńska, “Twórca uwiedziony literaturą? O filmach Wojciecha J. Hasa” Kino 1978, τεύχος 1)

 Στον λαβύρινθο του Χρόνου – Η γνωστική φύση του «ταξιδιού» των κινηματογραφικών χαρακτήρων: (…) T Το χειρόγραφο της Σαραγόσα του Χας μοιάζει να είναι περισσότερο ένα περίτεχνο πείραμα με την κινηματογραφική αφήγηση, όπου παρουσιάζεται ένα είδος εικονικού παιχνιδιού με τον χρόνο. Κατά κάποιο τρόπο, κάτι τέτοιο συνέβη και με το μυθιστόρημα του Ποτότσκι. Η πολυεπίπεδη αφήγηση, όπου ιστορίες εγκιβωτίζονται μέσα σε άλλες ιστορίες, μας ξαφνιάζει με τον τρόπο με τον οποίο παίζει με τον λογοτεχνικό και ιστορικό χρόνο. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα φαντασίας, που αποτελεί ταυτόχρονα μια σπουδαία πραγματεία πάνω στην πολιτισμική και ιστορική ταυτότητα, στις ρίζες και στον πλούτο του Μεσογειακού πολιτισμού,, ο οποίος πρέπει να αναγνωριστεί παρά τη συνθετότητά του. Αυτή είναι και η αποστολή του βασικού μας ήρωα, του Αλφόνσε. Στην κινηματογραφική μεταφορά του, ο Χας εστίασε σ’ αυτό το μοτίβο της μύησης και της αναγνώρισης από το βιβλίο του Ποτότσκι. Τόσο στην ταινία όσο κα στο βιβλίο, ο πρωταγωνιστής περνά από μια σειρά από απίστευτες δοκιμασίες. Η διαδρομή του γίνεται μέσα από έναν κόσμο από κρυφά νοήματα και μυστηριώδεις μεταμορφώσεις – και μπλέκεται και σ’ ένα πλέγμα παράλληλων αφηγήσεων. (Marcin Maron, Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, wyd. Universitas, Κρακοβία 2010).